Znaki miejskie – Braniewo

Najstarsze miasto na Warmii — lokowane w połowie XIII w., stolica tej ziemi i rezydencja biskupów warmińskich, których — od dawnej nazwy miasta — nazywano niekiedy bransberskimi. Cech złotników powstał tu prawdopodobnie już w końcu lat sześćdziesiątych XV w., pierwsza o nim wzmianka archiwalna pochodzi z 1509 r., a z 1566 r. pochodzi wiadomość o jego statucie. Rozkwit tutejszego złotnictwa przypada na wiek XVI. Znaki miejskie bito początkowo na sztabkaeh surowca, który musiał trzymać próbę 14 łutów, z końcem XVII w. obniżono ją do 13 łutów, a znakiem miejskim z czasem zaczęto opatrywać gotowe wyroby. Stare miasto Braniewo ma w herbie drzewo, które zapewne było godłem tych znaków. Przywilejem z roku 1748 król August III przyozdobił herb miasta trzema kłosami1, które widnieją na cechach miejskich z drugiej połowy XVIII w. Kiedy zaś Braniewo po I rozbiorze przeszło pod panowanie pruskie powrócono do herbu w jego pierwotnej wersji, a na znaku miejskim pojawiło się drzewo. U schyłku XVI w. powstaje cech złotników- w Nowym Mieście Braniewie — ci z kolei bili znak miejski wyobrażający baranka z chorągiewką.
Podobny znak można znaleźć na srebrach wykonanych w Debreczynie na Słowacji, z tym, że debreczyński baranek na drzewcu miast chorągiewki ma gwiazdkę, co jednak przy zatartym znaku może stać się przyczyną pomyłki.

tmp34d9-2Znaki miejskie Starego Miasta Braniewa:
Nr 1 — II połowa XVIII w.
Nr 2 — ok. połowy XIX w.

 

Znaki miejskie Nowego Miasta Braniewa:
Nr 3 — 1684 r.
Nr 4 — ok. 1740 r.
Nr 5 —ok. 1760 r.
Nr 6 — po roku 1760

tmp34d9-1Znak Nr 1 — reprodukuje J. Kolberg określając jako „prawdopodobnie znak miejski Braniewa . Moim zdaniem znak ten można bez zastrzeżeń uznać za cechę miejską Starego Braniewa, a to ze .względu na jej godło — trzy kłosy widniejące w herbie tego miasta od 1748 r. Dodatkową argumentację można zresztą znaleźć w tejże pracy Kolberga, choć autor ten nie zwrócił na nią uwagi. Otóż w omówieniu złotnictwa z kościoła w Bieniewie (gm. Lubomino)5 jest opisana patena do wiatyku z cechą imienną „DIT (nie rozszyfrowaną) oraz omawianą cechą miejską z trzema kłosami, natomiast w opisie sreber z kościoła w Plautąch (gm. Pieniężno)6 czytamy o pacyfikale roboty tegoż monogramisty „DIT” z niewątpliwą cechą Nowego Miasta Braniewa — barankiem. Jak z tego widać majster „DIT” działał w Braniewie z tym, że zapewne w jakimś okresie należał do cechu staromiejskiego, zaś w innym do nowomiejskiego. W tej sytuacji i cechę występującą na robionej przez niego patenie z Bieniewa można by uznać za braniewską. Pozostaje jeszcze kwestia datowania omawianego znaku z trzema kłosami. Zabytki na których cechy te wybijano zaginęły lub; zostały przemieszczone w czasie ostatniej wojny musimy więc nadal opierać się na opracowaniu Kolberga. Autor ten nie podaje ani dat działalności monogramisty „DIT”, ani nie datuje jego wyrobów. Jedyną więc wskazówką datującą może tu być znak z barankiem wybity na jego pacyfikale z Plaut — znak ten datujemy na lata po 1760 r. (zob. znak Nr 6). W świetle opisanej powyżej sytuacji, datowania znaku z trzema kłosami nie można dziś określić dokładniej niż — II poł. XVIII w.

Znak Nr 2 w uzupełnieniu do swej pracy Kolberg zamieszcza niefaksymilowy (!) rysunek znaku miejskiego, odnalezionego na pracy złotnika braniewskiego Teodora Kerna (czynny ok. połowy XIX w.)s. Rysunek ten przyjąłem jako podstawę do mego znaku Nr 2 rysując go jak inne — w konwencji czarno białej, pamiętać jednak należy, że może on odbiegać od oryginału. Pieczęć miejska Braniewa z XIV w., ma w godle podobny schemat drzewa jak w omawianym znaku.

Znak Nr 3 — rysunek i datowanie wg Rosenberga poz. 1260.

Znaki Nr 4—6 rysunki i datowanie wg Kolberga (rys. znaku Nr. 6 niekompletny —  brak części dolnej).