Odważanie zwitków i ustalenie próby złota
Po zupełnym ostygnięciu miseczek przenosi się je do pokoju, w którym znajduje się waga probiercza i — jeżeli na jednej miseczce znajdują się zwitki z kilku próbek — wyszukuje się odpowiednie ich numery i układa parami. Po skontrolowaniu rzetelności wagi zwitki należące do tej samej próbki bada się pod kątem zgodności ich ciężaru, umieszczając jeden zwitek na jednej szalce wagi, a drugi — na drugiej. Jednakowy ciężar obydwóch zwitków świadczy przede wszystkim o tym, że analiza wykonana została prawidłowo oraz że zlewek, z którego próbka została pobrana, jest jednorodny i prawidłowo odlany. Analizę uważa się również za dobrze wykonaną, gdy różnica w ciężarze zwitków nie przekracza 0,001 jednostek probierczych. Gdy różnica jest większa, należy analizę wykonać powtórnie, przy czym — jeżeli drugi wynik jest identyczny z pierwszym, a próbka pobrana została ze zlewka — zlewek ten należy uznać za niejednorodny, źle stopiony i źle odlany.
Po stwierdzeniu jednakowej masy obydwóch zwitków umieszcza się je razem na jednej szalce wagi i waży. Ciężar obydwóch zwitków daje od razu próbę badanego stopu złotego, wyrażoną w tysięcznych częściach.
Kontrpróby
W przypadku konieczności wykonania analiz o specjalnej dokładności oraz dla kontrpróbek (tj. próbek kontrolnych) rozstrzygających ostatecznie o próbie stopu złotego, oznaczenia kupelacyjne złota przeprowadza się z tzw. „świadkiem”. W tym celu, biorąc za podstawę czyste złoto, przygotowuje się ładunek kupelki o dokładnie znanej próbie i składzie jakościowym zbliżonym do składu badanego stopu. „Świadek” towarzyszy badanej próbce przez cały czas analizy. Ewentualną różnicę między wynikiem otrzymanym po kupelacji „świadka” a rzeczywistą zawartością złota w „świadku” uwzględnia się przy obliczaniu wyniku badanej próbki.
Dla przykładu podaje się skład jakościowy i ilościowy „świadka” dla złota próby 0,995:
1. złoto chemicznie czyste 0,250 g
2. srebro chemicznie czyste 0,625 g
3. miedź elektrolityczna 0,010 g
„Świadka” kupeluje się na kupelce tej samej wielkości co badana próbka oraz z taką samą ilością ołowiu.
Zważone zwitki złota wkłada się do torebki i na torebce wypisuje wyraźnie wynik badania. Do torebki zsypuje się również pozostałość z pobranej do oznaczenia próbki. Różnica między masą próbki zgłoszonej do badania a masą pozostałej po odważeniu reszty próbki nie przekracza na ogół 0,10 g.
Oznaczanie próby złota w stopach zawierających platynę i platynowce
W badanych stopach złota, obok srebra i miedzi, bardzo często znajduje się platyna, pallad, a niekiedy również nieznaczne ilości rodu i irydu.
Mała zawartość platyny w stopach złota prawie nie wpływa na wynik oznaczenia złota metodą kupelacyjną. Wykorzystuje się bowiem tutaj własność platyny rozpuszczania się w kwasie azotowym, co następuje, gdy platyna znajduje się w stopie łącznie z większą ilością srebra. Gdy zawartość platyny w badanej próbce przekracza 6%, ziarno otrzymane po kupelacji jest płaskie i nieforemne, o barwie matowoszarej. Każde otrzymane po kupelacji ziarno o wyglądzie matowym jest podejrzane o zawartość platyny. Ziarno takie — po przeprowadzeniu wszystkich opisanych poprzednio czynności, a więc wyklepaniu, wyżarzeniu, wywalcowaniu i potrójnym wygotowaniu w kwasie azotowym — daje zwitek, który po wyżarzeniu nie posiada czysto złotego, lśniącego wyglądu, lecz — w zależności od ilości znajdującej się w nim platyny —jest matowy i bladozłoty. Zwitek ten po zważeniu ponownie inkwartuje się srebrem w stosunku 1 :2,5, kupeluje z 1 g ołowiu i wykonuje wszelkie czynności prowadzące do ponownego otrzymania zwitka, który po zważeniu po raz trzeci inkwartuje się srebrem. Trzykrotna inkwartacja i gotowanie w kwasie azotowym powoduje prawie zawsze całkowite usunięcie platyny ze zwitka złota; najczęściej waga zwitka już po drugiej inkwartacji zgodna jest z wagą po trzeciej inkwartacji. Z wagi tej obliczamy próbę badanego stopu złotego.
Pallad zupełnie nie wpływa na wyniki oznaczania złota metodą kupelacyjną, gdyż całkowicie rozpuszcza się w kwasie azotowym, zabarwiając roztwór na ciemnobrunatno. Im więcej palladu znajduje się w próbce, tym ciemniejszy jest roztwór. Próbki zawierające pallad gotuje się dwukrotnie w kwasie azotowym o ciężarze właściwym 1,30.
Dużo kłopotu sprawiają przy oznaczaniu złota metodą kupelacyjną platynowce — rod i iryd. W. Trutkę1 podaje, że w zależności od ilości tych metali w badanej próbce barwa otrzymanego po kupelacji ziarna zmienia się od czerwonej poprzez fioletową aż do prawie czarnej, z zachowaniem połysku. Przy dużej zawartości irydu spłaszczone ziarno długo pozostaje płynne. Natomiast przy dużej zawartości rodu wydziela się ten metal w postaci łusek na szorstkim, spłaszczonym ziarnie.