Platyna i złoto wyróżniają się wśród innych metali dużym ciężarem właściwym, dlatego też bardzo często rozpoznaje się, a nawet określa w przybliżeniu próby ich stopów przez oznaczenie ciężaru właściwego.
Ciężar właściwy lub gatunkowy jakiegoś ciała jest to liczba, która wskazuje, ile razy to ciało jest cięższe od równej mu objętością wody, albo też jest to liczba określająca ciężar 1 ml danego ciała.
Oznaczenia ciężaru właściwego dokonuje się na wadze specjalnie w tym celu skonstruowanej przez Westphala lub na dokładnej wadze analitycznej. Badany jednorodny stop dokładnie się waży, otrzymując wartość P. Następnie stop zawiesza się na cienkim druciku nad szalką i ponownie waży łącznie z drucikiem, otrzymując wartość B. Wreszcie nad szalką, na odpowiednim pomoście, który nie przeszkadza wahnięciom wagi, umieszcza się naczynie z wodą, tak by badany stop, wiszący na druciku, zupełnie zanurzył się w wodzie. Stop zważony w wodzie daje trzecią, potrzebną wartość C, która łącznie z wartościami P i B pozwala na oznaczenie ciężaru właściwego badanego stopu.
Zgodnie z prawem Archimedesa ciało zanurzone w wodzie traci tyle na swoim ciężarze, ile wynosi ciężar wody przezeń wypartej. Ponieważ
1 cm3 wody waży dokładnie 1 g, strata na ciężarze ciała zanurzonego w wodzie równa się dokładnie objętości tego ciała. Ciężar zaś właściwy równa się ciężarowi ciała, podzielonemu przez jego objętość. Z otrzymanych poprzednio wartości:
P — ciężar badanego ciała
B — ciężar badanego ciała + drut w powietrzu
C — ciężar badanego ciała + drut w wodzie
różnica dwóch ostatnich B-C = V daje nam objętość badanego ciała. Znając ciężar i objętość jakiegoś ciała, obliczymy jego ciężar właściwy z równania:
γ= P (ciężar ciała) / V (objętość)
Dokładnie przeprowadzone oznaczenie daje zawsze wyniki dobre, które pozwalają od razu na zorientowanie się, z jakim metalem szlachetnym ma się do czynienia. Otrzymany np. dla pewnego stopu ciężar właściwy 19-21,4 świadczy o tym, że dany stop jest niskopróbną platyną lub też wysokopróbnym białym złotem.
Ciężar właściwy stopów złota wynosi 11,5 dla złota próby 0,333; 13,5 — dla złota próby 0,583; 15,4 — dla 0,750; 18,5 — dla 0,960; 19,3 — dla złota czystego.
Ciężar właściwy stopów srebra waha się od 9,7 dla próby srebra 0,500 do 10,47 dla stopów srebra próby 0,940.
Ciężar właściwy srebra próby 0,800 wynosi ok. 10,24, a próby 0,900 — 10,42.