TEKTONIKA KIER GLOBALNYCH I SEJSMICZNOŚĆ ZIEMI

Koncepcja tektoniki kier globalnych pozwala na zrozumienie zachodzących na wielką skalę ruchów związanych z powstawaniem i przekształcaniem się skorupy ziemskiej. Daje ona rzeczywisty obraz procesów górotwórczych. Zstępujące do płaszcza Ziemi języki płyt litosfery niszczą zarówno skorupę jak i obrzeża kontynentalne. Przykładem mogą być pasy przybrzeżne Oceanu Spokojnego, które w olbrzymiej części są miejscem oddziaływań zstępujących kier globalnych z obrzeżeniami kontynentalnymi. Obrzeża Oceanu Spokojnego w przeciwieństwie do atlantyckich, które nie leżą na styku płyt litosfery, są bardziej zróżnicowane. Występują tu wysokie góry na wybrzeżach obu Ameryk, zachodnia część obrzeży pacyficznych obfituje w łuki wyspowe i morza. Wreszcie obrzeża Pacyfiku zmieniane są licznymi erupcjami wulkanicznymi i trzęsieniami ziemi.

Rys. 4. Ogniska 29 000 trzęsień ziemi w latach 1961—1967. Głębokość ognisk 0—700 km.

Rys. 4 ilustruje rozmieszczenie ognisk trzęsień ziemi, które wystąpiły w latach 1961—1967.

Rozmieszczenie czynnych wulkanów przedstawia rys. 5.

Rozmieszczenie czynnych wulkanów

Trzęsienia ziemi i zjawiska wulkaniczne są dowodem aktywnie zachodzących procesów geologicznych. Badaniem trzęsień ziemi zajmuje się sejsmologia (sejsmos po grecku oznacza wstrząs). Porównanie rys. 4 i 5 z rys. 2 wykazuje uderzającą zbieżność występowania trzęsień ziemi i erupcji wulkanicznych w pasach styku kier globalnych. Obrzeża kier są silnie sejsmiczne, natomiast powierzchnie oddalone od obszarów styku kier są stosunkowo stabilne. Ogólnie powierzchnię Ziemi można podzielić na strefy asejsmiczne, w których trzęsienia ziemi należą do rzadkości i są słabe, strefy pensejsmiczne, których aktywność sejsmiczna jest nieco większa, oraz strefy sejsmiczne szczególnie uprzywilejowane pod względem silnych i często występujących trzęsień ziemi.

Największą aktywność sejsmiczną przejawiają dwie strefy: okołopacyficzna i pas śródziemnomorsko-himalajski. Z prac amerykańskich geofizyków, Gutenberga i Richtera, wiadomo, że w latach od 1904 do 1952 około 75 procent energii trzęsień ziemi wyzwoliło się w pasie dookoła Pacyfiku. Strefa ta obejmuje pasma nadbrzeżne Kordylierów Ameryki Północnej i Południowej, zachodnie pasma Gór Skalistych, Aleuty, Kamczatkę, Wyspy Kurylskie, Wyspy Japońskie, Filipiny, Nową Zelandię i wyspy Melanezji. Najczęściej nawiedzanymi przez trzęsienia są w tej strefie: Japonia, Meksyk, Gwatemala, Chile i Filipiny.

Średnio na strefę okołopacyficzną przypada 80 procent wszystkich trzęsień ziemi, przy czym skupiają się tutaj prawie wszystkie ogniska głębokich trzęsień, 90 procent ognisk średnio głębokich i 40 procent ognisk płytkich trzęsień ziemi.

Druga strefa sejsmiczna obejmuje pas śródziemnomorski i jego przedłużenie na wschód wzdłuż łańcucha alpejsko-himalajskiego. W strefie tej znajdują się: Portugalia, Hiszpania, Alpy i Karpaty, Włochy, kraje bałkańskie, Azja Mniejsza, Kaukaz, Iran, Indie północne z Himalajami i Pamirem, Tien-Szan oraz wyspy Archipelagu Malajskiego. Według opracowań Gutenberga i Richtera w strefie tej w latach 1904—1952 wydzieliło się około 23 procent energii trzęsień ziemi.

Na obszary pensejsmiczne na całej kuli ziemskiej przypadło w omawianym okresie zaledwie 2 procent energii wszystkich trzęsień ziemi. Obszary pensejismiczne są to stare masywy odmłodzone ruchami górotwórczymi jak Masyw Centralny we Francji, Góry Nadreńskie, Góry Harcu, Ural czy też góry wschód-: niej Australii. Należą do tej strefy 'także młode obszary zapadliskowe jak rów reński, rowy afrykańskie, jezioro Bajkał oraz rów Morza Martwego.

Strefy asejsmiczne są to stare tarcze kontynentalne, pofałdowane przed erą paleozoiczną i nie odmładzane ruchami górotwórczymi. Do stref asejsmicznych należą obszary Europy wschodniej, Syberia, Kanada, Brazylia, część Afryki i Australii oraz Antarktyda. Polska leży w strefie asejsmicznej, chociaż występują u nas słabe trzęsienia ziemi.