TEKTONIKA KIER GLOBALNYCH I SEJSMICZNOŚĆ ZIEMI

Innym elementem strukturalnym łączącym kry globalne są rowy. Są to obszary styku zstępujących części kier globalnych z obrzeżeniami kontynentalnymi. Osuwające się części kier globalnych — języki zstępujące — ulegają na tych obszarach niszczeniu w głębi płaszcza Ziemi. Podobne procesy niszczenia materiału języków zstępujących zachodzą na obszarze styku kier globalnych w pasie gór alpejsko-himalajskich. Wreszcie na niektórych obszarach kry stykają się ze sobą na uskokach przesuwczych, przemieszczając się wzdłuż nich wzajemnie. W tych miejscach styku kier globalnych nie występuje ani powstawanie ani niszczenie materiału kier.

Rys. 3. Schemat ruchu kier globalnych. Przypuszcza się, że ruch ma charakter konwekcyjny i powstaje w górnych warstwach płaszcza Ziemi (astenosfera). Płyty litosfery przesuwają się od grzbietów oceanicznych do luków wyspowych i rowów. Obszary, w których płyty litosfery pogrążają się, odpowiadają strefom trzęsień ziemi. Wzdłuż grzbietów oceanicznych i uskoków przekształcających występują ogniska płytkich trzęsień.

Schemat zamieszczony na rys. 3 obrazuje ruch kier globalnych. Kra oceaniczna, tworząca się w obrębie grzbietu, wsuwa się pod kontynent na obszarze rowu i jej część zstępująca ulega zniszczeniu w płaszczu Ziemi.

Przyczyny takiego ruchu kier globalnych nie są całkowicie wyjaśnione. Uważa się, że ruch ten jest powodowany siłami grawitacyjnymi. W miarę osuwania się języka zstępującego w głąb płaszcza Ziemi, skały tworzące go ulegają pod wpływem wzrostu ci- N śnienia przekształceniom mineralogicznym, które powodują wzrost ich gęstości. Zatem pogrążone w płaszczu Ziemi części płyt litosfery są cięższe od części kontynentalnych. Możliwe jest również, że przeobrażenia mineralogiczne skał w dolnych warstwach litosfery zapoczątkowują zsuwanie się kier globalnych.

Na przykład rozpatrzmy ruch olbrzymiej kry pacyficznej. Przesuwa się ona w kierunku północno-zachodnim od grani Wzniesienia Wschodniopacyficznego, które stanowi główny materiał tej płyty. Począwszy od Zatoki Kalifornijskiej, granicę tej kry stanowi system przekształcających uskoków św. Andrzeja w Kalifornii. Dalej na północ, między Kalifornią a granicą Stanów Zjednoczonych z Kanadą, kra pacyficzna styka się wzdłuż uskoku przesuwczego z mniejszą krą, oddzielającą ją od wielkiej kry amerykańskiej. W Zatoce Alaska kra pacyficzna skręca na zachód i podsuwa się pod Rów Aleucki. Tutaj zaczynają się strefy, w których materiał skalny kry jest niszczony. Od Rowu Aleuckiego do Kamczatki kra pacyficzna przemieszcza się wzdłuż uskoku przesuwczego. Dalej granice kry stanowią rowy oceaniczne ciągnące się do Japonii. Na południe od Japonii granicą kry jest Rów Bonin-Mariany. Dalsza część obrzeża kry aż do Nowej Gwinei jest mniej znana. Od Nowej Gwinei kra pacyficzna przemieszcza się wzdłuż uskoku przesuwczego aż do Rowu Tonga, którym łączy się z południową granicą Wzniesienia Wschodniopacyficznego.