TEKTONIKA KIER GLOBALNYCH I SEJSMICZNOŚĆ ZIEMI

Struktury geologiczne lądów są bardziej złożone niż struktury dna oceanicznego. Skały dna oceanicznego są znacznie młodsze od kontynentalnych. O ile najstarsze skały kontynentalne mają ponad 3 miliardy lat, o tyle skały podmorskie rzadko liczą ponad 200 milionów lat. Wobec faktu, że skały oceaniczne należą do młodszych i że skorupa oceaniczna ma małą grubość, w latach pięćdziesiątych amerykański geofizyk, H. Hess, sformułował myśl o rozszerzaniu się dna oceanicznego. Hess uważał, że skorupa oceaniczna, tworząca się w obszarze grzbietów śródoceanicznych, przemieszcza się po dnie oceanicznym i ulega podsunięciu pod kontynenty. Idea Hessa, jak również późniejsza hipoteza Vine-Matthewsa, dotycząca wyjaśnienia symetrii rozkładu anomalii magnetycznych, doprowadziły do ewolucji poglądów na proces powstawania skorupy ziemskiej i w ostatecznym rezultacie do opracowania koncepcji tektoniki kier globalnych. W myśl tej koncepcji skorupa ziemska podzielona jest na kilkanaście płyt lub kier, które ulegają wzajemnym przemieszczeniom. Kry globalne mają różną grubość. Wiele danych wskazuje na to, że pod oceanami ich grubość waha się w granicach 50 —100 km. pod kontynentami natomiast dochodzi do 200 km. Sięgają one w głąb Ziemi poniżej skorupy, obejmując część płaszcza Ziemi. Przyjęto nazywać całą sztywną powłokę terminem litosfera. Kry globalne stanowią więc olbrzymie płyty litosfery.

Rys. 2. Najważniejsze kry globalne. A — grzbiety, B — rowy lub łańcuchy górskie, C — uskoki.

Rys. 2 ilustruje podział powierzchni Ziemi na największe kry globalne. Wielkość kier jest różna. Niektóre mają powierzchnię większą od powierzchni kontynentów, na przykład kra amerykańska czy pacyficzna, inne są mniejsze od kontynentów. Na niektórych obszarach, jak na przykład na Morzu Śródziemnym, występuje kilka małych kier, ich granice nie są dokładnie poznane. Kry łączą się na powierzchni Ziemi w różny sposób. Jednym z czynników strukturalnych łączących kry jest system grzbietów oceanicznych wraz z siecią uskoków przekształcających. W obrębie grzbietów materiał skalny wysuwa się z głębi Ziemi. Są to obszary, gdzie kry są tworzone. Uskoki przekształcające powstają w tych częściach grzbietów oceanicznych, gdzie na skutek iniekcji materiałów wulkanicznych formują się nowe skały w dnie oceanicznym. Na uskokach przekształcających występują poprzeczne przesunięcia grani grzbietów.