Wykres układu dwuskładnikowego srebro-miedź

Badanie stopów przeprowadza się fizykochemicznymi metodami analizy, które polegają na oznaczaniu ich własności fizycznych w zależności od składu ilościowego. Określenie własności takich, jak rozszerzalność termiczna, współczynnik załamania światła, przewodność elektryczna, własności magnetyczne, potencjał elektrochemiczny, gęstość, zjawiska cieplne związane z punktami przemiany, wreszcie badanie mikroskopowe i rentgenograficzne, umożliwiają sporządzenie wykresu fazowego badanego stopu. Wykres taki pozwala nam na rozpoznanie budowy fazowej w każdym składzie ilościowym oraz wyróżnienie wszystkich przemian, jakie zachodzą w układzie pod wpływem temperatury.

tmp2581-1Wykres układu dwuskładnikowego srebro-miedź przedstawia zupełną rozpuszczalność w fazie ciekłej, a częściową rozpuszczalność w fazie stałej (dwa stałe roztwory graniczne α i β). Z wykresu tego widać, że dla zawartości 28,5% miedzi występuje zjawisko eutektyki, tj. mieszaniny drobnych kryształków obu metali. Eutektyka ta utworzona jest jednak nie z kryształów czystego srebra i miedzi, lecz z ich granicznych roztworów stałych. Mianowicie po stronie srebra kryształy roztworu stałego miedzi w srebrze mogą zawierać tylko 8,8% miedzi, zaś srebro w miedzi (po stronie miedzi) może się rozpuścić tylko w ilości 8 %. Roztwory te nazywają się roztworami granicznymi. Roztwór stały miedzi w srebrze oznaczamy literą greckiego alfabetu α (alfa), a roztwór stały srebra w miedzi — literą β (beta).
Wraz ze zmianą temperatury może zmieniać się skład roztworu granicznego, czyli tzw. rozpuszczalność graniczna może się zwiększać lub zmniejszać. Dla omawianego układu (srebro-miedź) graniczna rozpuszczalność miedzi w srebrze zmniejsza się w miarę obniżania się temperatury, co powoduje, że zakres roztworu maleje. To samo zjawisko zachodzi dla roztworu stałego.
Przebieg krzepnięcia kilku charakterystycznych składów oznaczono na wykresie literami a, b, c.
Stop a o składzie odpowiadającym eutektyce krzepnie w stałej temperaturze eutektyki i — po skrzepnięciu — otrzymuje się mieszaninę drobnych kryształków α + β  i o składach odpowiadających punktom D i E. Przy dalszym obniżaniu temperatury zmniejsza się rozpuszczalność miedzi w srebrze, co powoduje wydzielenie się nadmiaru miedzi w postaci kryształów β, bogatych w miedź. Równocześnie kryształy p ubożeją w srebro, a nadmiar tego metalu musi się wydzielić w postaci bogatych w srebro kryształów α.

Stop b o zawartości 40% srebra i 60% miedzi krzepnie w temperaturze 900°C. Wskutek wydzielania się bogatych w miedź kryształów p ciecz ubożeje w ten metal i jej skład przesuwa się do B, tj. eutektyki o zawartości 28,5% miedzi, a reszta cieczy krzepnie w temperaturze eutektycznej 779°C. Dalsze studzenie powoduje przemiany jak dla stopu α. Struktura stopu będzie przedstawiała wielkie kryształy roztworu stałego β na tle eutektyki, tj. mieszaniny drobnych kryształów α i β.

Stop c o zawartości 5% srebra i 95% miedzi zaczyna krzepnąć w temperaturze ok. 960°C, a kończy w temperaturze 1000°C; otrzymuje się kryształy P o składzie odpowiadającym punktowi G. Z dalszym spadkiem temperatury rozpuszczalność srebra w miedzi coraz bardziej maleje, co powoduje, że nadmiar srebra wydziela się w postaci małych kryształków α na tle dużych kryształów β. Tego rodzaju wydzielanie się kryształów α z kryształów β w stanie stałym nazywa się wydzielaniem wtórnym kryształów α.

Czyste metale szlachetne nie nadają się do sporządzania wyrobów zdobniczych z powodu swej miękkości. Dla nadania metalom tym odpowiedniej twardości, a również i innych korzystnych własności, jak ciągliwość, wytrzymałość, sprężystość, a wreszcie żądanej barwy, stapia się je z innymi metalami i poddaje odpowiedniej obróbce termicznej i mechanicznej. Zgodnie z tym własności metali i ich stopów dzieli się na dwie grupy: fizyczne i mechaniczne.