Topniki – metale szlachetne

Czyste metale szlachetne stapia się zazwyczaj bez żadnych dodatków lub z niewielką ilością boraksu. Boraksem naciera się ściany tygla, aby ułatwić wylanie stopu oraz zapobiec przyleganiu do nich stopionego metalu.

Przy topieniu metali szlachetnych z łatwo utleniającymi się metalami nieszlachetnymi posługiwać się należy różnego rodzaju związkami chemicznymi, tzw. topnikami, które nie tylko znacznie ułatwiają sam proces topienia, lecz wpływają również korzystnie na jakość stopionego materiału. Przy topieniu złomu metali szlachetnych, ich odpadków itp. należy się liczyć z tym, że zawierają one rozmaite zanieczyszczenia, jak cynk, cynę, ołów, części mineralne i inne, które w czasie stapiania częściowo się utleniają i tworzą trudno topliwe tlenki, pływające na powierzchni stopu. Tlenki te przy odlewaniu płynnego metalu przylegają ściśle do ścian tygla, niszcząc go, oraz zanieczyszczają powierzchnię odlanego zlewka.

Topniki mogą działać na stopiony materiał: 1) utleniająco, 2) redukująco, 3) szlakująco oraz rozpuszczać w sobie powstające tlenki. Topniki mają różny skład, zależny od rodzaju stapianego materiału.

Najczęściej używanym, bardzo dobrym środkiem redukującym, jest sproszkowany węgiel drzewny, który redukuje tworzące się tlenki, zapobiega ich tworzeniu się, nie niszczy tygla i prawie nie inkluduje rozpylonego metalu szlachetnego. Dobry, działający redukująco topnik, używany przy topieniu opiłków metali szlachetnych i złomu złotego składa się z 15 g potażu i 15 g sody kalcynowanej na 100 g stopu. Przy topieniu bardzo zanieczyszczonych odpadków pracowni złotniczych na każde 100 g stapianego materiału używa się 30 g topnika o składzie następującym:
3,40 g boraksu,
6,60 g sproszkowanego szkła,
10.00    g potażu,
5.00    g soli kuchennej,
5.00    g kamienia winnego.

Bardzo dobrym topnikiem redukującym jest również tzw. czarny topnik, który przyrządza się przez stopienie 1 części azotanu potasowego z 3 częściami kamienia winnego. Po zastygnięciu stop ten kruszy się na kawałki, rozdrabnia w moździerzu i miesza ze sproszkowanym węglem drzewnym.

Przy stapianiu odpadków srebra używa się topnika o składzie:
18 g sody kalcynowanej,
6 g fluorytu (fluorek wapnia CaF2),
4    g boraksu kalcynowancgo,
2    g piasku miałkiego.

Na każde 100 g srebra używa się 30 g topnika.

Jako topnika o działaniu utleniającym używa się wyłącznie mieszaniny azotanów potasowego i sodowego. Przy stapianiu azotan traci początkowo jeden atom tlenu, a później resztę. Tlen ten działa utleniająco na znajdujący się w stopie metal nieszlachetny; pozostały tlenek potasu działa zaś rozpuszczająco.