Bajkał i aktywność sejsmiczna

Najsilniejsze z bajkalskich trzęsień ziemi zanotowano w delcie rzeki Selengi, na wschodnim brzegu Bajkału, 31 grudnia 1861 roku. Intensywność tego trzęsienia oceniona została na 9—10 stopni. W jego wyniku na miejscu stepu cagańskiego utworzyła się duża zatoka o głębokości 3 metrów, po czym zaczęła się pogłębiać. Dziś jej głębokość sięga od 3 do 5 metrów, mimo stale tworzących się osadów. Step cagań-ski nagle znalazł się pod wodą, koczujący na nim Buriaci zdołali ujść z życiem, ale bydło zginęło. Trzęsienie to, noszące nazwę cagańskiego, spowodowało uszkodzenia murowanych budynków w odległym Irkucku. Trzęsienie cagańskie wywołało duże zainteresowanie, od niego zaczęły się systematyczne badania zjawisk sejsmicznych w całej Rosji.

Dwa następne bajkalskie trzęsienia miały intensywność 9 stopni.

W kwietniu 1950 roku nastąpiło tzw. trzęsienie mondińskie. Jego ognisko znajdowało się w zachodniej części doliny tunkińskiej, na lewym brzegu rzeki Irkut. Na ziemi utworzyły się wielkie szczeliny. Sioło Mondy zostało zniszczone, w górach powstały liczne urwiska skalne. Intensywność trzęsienia wynosiła 9 stopni. W sierpniu 1959 roku odnotowano środkowo-bajkalskie trzęsienie ziemi, którego ognisko było zlokalizowane pod dnem jeziora, w odległości 15 kilometrów od południowo-wschodniego brzegu. Przyczyniło ono wiele szkód w pobliskich siołach. Straty odnotowano nawet w Irkucku, gdzie jego intensywność była oceniana na 5 do 7 stopni.

Dokładniejsze badania bajkalskich trzęsień ziemi wykazują, że występują one pojedynczo lub po kilka w siedmio- lub dziesięcioletnich odstępach czasu. Po trzęsieniu ziemi z 1814 roku doliczono się osiemnastu takich okresów. Wystąpiły co prawda cztery przerwy, ale zawierały one po dwa lub trzy okresy. W okresach przedłużających się o 2 lub 3 lata notowano natomiast po kilka silnych trzęsień ziemi.

Wyjątkowe rozmieszczenie ognisk silnych trzęsień ziemi wewnątrz zapadliska wynika z orientacji uskoków tworzących Bajkał. Są one bądź pionowe, bądź nachylone od brzegów ku osi jeziora. Rozmieszczeniem ognisk trzęsień ziemi Bajkał różni się zasadniczo od wszystkich tektonicznych zapadlisk Europy i Azji. Ogniska trzęsień ziemi występują tam nie w zapadliskach, lecz w otaczających je pasmach górskich. Sejsmiczność Bajkału można porównywać częściowo z obszarami jezior afrykańskich. Dno i brzegi Bajkału zaznaczone są gigantycznymi uskokami. Północno-zachodni brzeg jeziora utworzony jest przez uskok ciągnący się na długości 1500 kilometrów. Jest to tzw. uskok Obruczewa. Na tym uskoku można zaobserwować pionowe przesunięcia tektoniczne dochodzące do 2500 metrów. Brzeg przeciwległy pofałdowany jest łagodnie i tylko miejscami występują poziome uskoki skierowane podłużnie lub poprzecznie do osi jeziora. Największy niepokój sejsmiczny związany jest z południowo-bajkalskim uskokiem, wzdłuż którego, w kierunku zachodnim, przesunięte jest pasmo górskie Chamar-Daban. Z dwudziestu czterech niszczących trzęsień ziemi tylko siedem wystąpiło na wysokim, stromym, północno-zachodnim brzegu, pozostałe miały swe ogniska na przeciwległym, łagodniejszym brzegu bądź w osiowym pasie zapadliska. Poziome przesunięcia gruntu wzdłuż uskoków są w zapadlisku bajkalskim dużo większe niż pionowe, dlatego trzęsienia ziemi na uskoku północno–zachodnim występują dużo rzadziej.